الأماکن (کتاب)نام کامل کتاب «الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنة»، تالیف ابو بکر محمد بن موسی الحازمی (۵۸۴- ۵۴۸ ق)، به زبان عربی و موضوع آن، شناخت مکان‌هایی از بلاد اسلامی (غالبا عربی و گاه عجمی) است که در تلفظ به هم نزدیک و گاه شبیهند، ولی در معنا با هم اختلاف دارند. ۱ - ساختار کتابمطالب کتاب، به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است؛ بدین صورت که اسم‌هایی از بلاد که با حرف همزه و با حرف باء آغاز شده‌اند، در ذیل عنوان «کتاب الهمزة» و «کتاب الباء» و اسم‌هایی که با بقیه حروف شروع شده‌اند، در ذیل عنوان «حرف...» و هر کتاب یا حرف، در قالب چند باب (در ابواب نیز رعایت ترتیب حروف الفبا شده است) بیان گردیده‌اند. تعداد کل ابواب ۹۰۲ باب است که بسیاری از آنها، کوتاه، در حد یک خط و برخی دیگر، بلند و در حد چند صفحه می‌باشد. ۲ - گزارش محتواکتاب اول، کتاب الهمزة است [۱]
الأماكن، ابو بکر محمد بن موسی الحازمی، ص۳.
و در ۶۸ باب بیان شده است؛ مثلا در باب اول آن، از کلمات «ابلة» و «ایلة» و «اثلة» یاد شده، آن گاه اولی، با همزه مضموم و باء مضموم و لام مشدد مفتوح تلفظ گردیده و شهری معروف در نزدیکی بصره ، در قسمت دریایی آن و قدیمی تر از بصره دانسته شده و دومی، با همزه مفتوح و یاء ساکن و لام مخفف مفتوح تلفظ گردیده و شهری بندری و به قولی، آخر حجاز و اول شام معرفی شده است و سومی، هم وزن دومی، با این تفاوت که به جای یاء، ثاء قرار دارد، تلفظ شده و موضعی حجازی از ناحیه مدینه دانسته شده است. برخی از شهرها، نواحی و مناطق دیگری که در کتاب معرفی شده‌اند، عبارتند از: (آرة و آوة)، (ابا و انا و ایا و انا)، (ابواء و ابوا و ابوا)، (ابین و ابیر و اثیر و ابتر)، (ابلی و ابلی)، (ابان و ابار و آفار)، (آبل و اثل)، (ابهر و ایهب)، (ایرم و ایدم)، ( بابل و بانک و ناتل و ثافل)، (تارم و یارم)، (ثبیر و سر)، (جار و جاز و خار)، (حامد و حامر)، (خاخ و حاج)، (داثر و داثن و زابن)، (ذروان و دوران و دوران و دودان)، (راران و راذان و رازان و زاذان)، (زارة و زاوة)، (سامة و شامة)، (شاش و شاس)، (صار و صارة و صاری)، (ضان و صاد)، (طفیل و طفیل). .. ۳ - وضعیت کتابفهرست مطالب و موضوعات در پایان کتاب ذکر شده است. کتاب، فاقد ذکر منابع و مصادر و پاورقی می‌باشد. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |